Handleiding voor het bevolkingsregister.
Om bepaalde puzzelstukjes in je stamboom op te lossen, is een handleiding voor het bevolkingsregister erg nuttig. Want ongeacht welk soort stamboomonderzoek je doet, je krijgt altijd te maken met het bevolkingsregister.
Vanaf 1851 werd voor het eerst de bevolking landelijk geregistreerd. Iedere burger werd in het bevolkingsregister geregistreerd die er al woonde of naartoe vertrok. Dit duurde tot 1939.
Tot 1892 werd deze registratie per straat en huis uitgevoerd. Zodra er iemand of een gezin verhuisde naar een andere straat, werd deze overgeheveld naar het register (de kaart) van de nieuwe straat. Hier kwam vervolgens een vermelding op de bladzijde van het nieuwe huis, inclusief datum van de verhuizing.
De registers waren ingericht op huisnummer. Tussen 1851 en 1874 hadden de huisnummers vooraf één of twee letters. Niet echt een handige werkwijze, er was ook weinig controle. Deze procedure is later ook weer gewijzigd.
Verschil tussen het Bevolkingsregister en Burgerlijke Stand
Tot de Franse tijd kende Nederland geen centrale administratie van de bevolking. Daarom voerde Napoleon in 1796 de Burgerlijke Stand in (in 1811 werd dit landelijk).
Het verschil met het Bevolkingsregister en de Burgerlijke Stand, is dat de Burgerlijke Stand akten bevat van bepaalde momenten in iemand leven. Dus de geboorten, huwelijk en overlijden. Later werden er gezinskaarten bijgehouden waar veel informatie per persoon op stond (maar ook fouten bevat).
Het Bevolkingsregister is in 1939 ingevoerd. Het is een continue bijgehouden uitgebreider register van de bevolking met alle NAW gegevens, zoals tot op de dag van vandaag.
Het bevolkingsregister bevat de volgende feiten
- De familienaam, voornaam gezinshoofd, partner, kinderen, inwonende, aangenomen kinderen
(let bij de namen op de Y en IJ) - Geboorteplaats(en) en geboortedata
- Burgerlijke status en relatie tot andere gezinsleden (gehuwd, ongehuwd, enz.)
- Het nieuwe woonadres, vanaf wanneer
- Het oude woonadres, tot wanneer
- Beroep(en)
- Godsdienst
- Huwelijksdatum
- Overlijdensdatum
- Volgnummers van pagina (folio) en akte
- Helaas werden er geen lichaamslengtes vermeld.
Veel registers zijn op microfilm gezet door de Mormonen. Als je een achternaam en adres weet, kan je eens in door oude telefoongidsen bladeren.
De klappers van het bevolkingsregister
Om in de honderden registers iemand terug te kunnen vinden, werden alfabetische klappers gemaakt in
- 1851, bijgewerkt tot 1864
- 1864, bijgewerkt tot 1869
- 1869, bijgewerkt tot 1874
- 1874, bijgewerkt tot 1884
- 1884, bijgewerkt tot 1892
- 1892, invoering gezinskaarten, bijgehouden tot 1939
- 1939, invoering persoonskaarten
Bijgeschreven kinderen of emigratie
De klappers verwezen naar het nummer van het deel en bladnummer. Deze klapper werd op alfabetische familienaam en daarna voornamen ingericht. Als er iemand later bij het gezin kwam (in)wonen, of een erkend kind werd toegevoegd, dan werd deze eronder bijgeschreven. Maar de lijst was dan niet meer alfabetisch.
In deze register staat ook vermeld als een persoon of gezin emigreerde. Als je ziet dat een persoon of gezin vaak verhuisde, kan dit een teken geweest zijn van armoede.
Verzet tegen de gezinskaarten
De gezinskaarten werden alfabetisch bijgehouden op naam van het gezinshoofd. Maar tijdens de tweede wereldoorlog was er veel verzet tegen deze vorm van persoonsregistratie.
Daarom pleegde de verzetsploeg van Gerrit van der Veen in 1943 een aanslag op het bevolkingsregister. Tijdens de brand is dit deel van het bevolkingsregister verloren gegaan, maar gelukkig is het vlak daarvoor in 1939 op film vastgelegd.
Het bevolkingsregister leren lezen
Het oude bevolkingsregister is redelijk chaotisch en bevat veel fouten omdat ze handmatig werden ingevuld. Voornamen en achternamen kennen vaak verschillende variaties. De nieuwe klappers zijn overzichtelijker, maar bevatte ook veel fouten omdat ze werden overgeschreven.
Als je de juiste informatie hebt gevonden, maak hier dan direct een screenshot van om zo een bewijs te maken.
Van wettelijke naar werkelijke woonplaats
Hou er rekening mee dat, dankzij een wetswijziging in 1861, de woonplaats van een inwoner voortaan de werkelijke woonplaats moest zijn, dus de plaats waar men het grootste deel van het jaar verbleef. Daarbij kwam de verplichting dat inwoners zich moesten melden als zij gingen verhuizen.
Als je niets kunt vinden…
Hopelijk geeft deze handleiding voor het bevolkingsregister meer duidelijkheid. Als je toch niet de informatie kunt vinden, check dan de schatkamer van Open Archieven, of deze lijst met vragen. Als je op Google gaat zoeken zorg dan dat je dat op de juiste manier doet.
Er zijn veel bronnen die verwijzen naar bevolkingsregister van steden met een eigen archief. Scrol ook eens gewoon door de alfabetische tafels. Wellicht dat je die personen kan vinden waar je zolang naar zocht.
Als je er niet uitkomt, dan kan je altijd je vraag stellen op een Stamboomforum.
Gegevens van de site van Yolanda Lippens gehaald. www.yory.nl